گروه تحقیقاتی تنظیم پاسخهای ایمنی

با سلام، فرا رسیدن ماه مبارک رمضان ،ماه مهمانی پروردگار و ماه دوری از گناهان را خدمت تمام همکاران گروه تبریک عرض مینمایم.

سلامت اجتماعی را از دو منظر می توان مورد بررسی قرار داد. ۱- رویکرد اجتماع محور با تمرکز بر روی آثار نظام اجتماعی بر رفتار و روحیات انسان ها : در این رویکرد بیشتر به نقش روابط اجتماعی در شکل دهی شخصیت و رفتارهای انسان ها توجه می شود و تلاش می شود با اصلاح مناسبات اجتماعی ،آثار این مناسبات بر رفتارهای فردی و خانوادگی و کنش های شخصیتی افراد بهبود یابد و به تبع آن رفتارهای انسان ها منطقی ، اجتماعی ،و نوعدوستانه گردد و متعاقبا” برایند این رابطه متقابل فرد و جامعه به سلامت بگراید و « سلامت اجتماعی » محقق گردد. سلامت اجتماعی در این رویکرد به تحقق « جامعه سالم » گرایش می یابد و البته زندگی فرد در چنین جامعه ای دستاورد سلامتی بیشتری برای افراد را محقق می سازد. این رویکرد ، هم حوزه های سخت افزاری و ملموس (objective ) نظیر « محیط زیست» ، « مبلمان شهری » ، « محرومیت زدایی » و توسعه زیرساختها را شامل می شود؛ و هم حوزه های نرم افزاری نظیر « عدالت اجتماعی»، «حقوق شهروندی » ، « امنیت» ، « سرمایه اجتماعی» را در برمی گیرد.جامعه ای که آلوده کننده های زیست محیطی دائما” سلامت اشخاص را به مخاطره می اندازند، یا امکان رفت وآمد آسان برای سالمندان و یا معلولان وجود ندارد، ویا فقدان مسکن و مدرسه و بهداشت و درمان مناسب ، بهره مندی از مواهب اجتماعی را برای گروه های وسعی از اقشار اجتماعی ناممکن می سازد، جامعه ای « ناسالم» است. همچنین جامعه بی عدالت و دارای تفاوت ها و شکاف های طبقاتی چشمگیر، جامعه ای که کرامت انسان ها درآن پایمال می شود و تحقیر و خردکردن شخصیت افراد درآن رایج است، جامعه ناامن و بی قانون ، جامعه ای که درآن اعتماد وجود ندارد و افراد به آینده خود اطمینان ندارند و شایسته سالاری و امکان پذیر بودن پیشرفت بر اساس صلاحیت های اجتماعی را باور ندارند، جامعه ای « بیمار » است. سلامت اجتماعی در این رویکرد ، مجموعه اقداماتی را شامل می شود تا چنین جوامع نامتعادل و بیمارگونه را به تعادل باز گرداند و « سالم » گرداند. تورم ، از آنجا که منجر به کاهش قدرت خرید اقشار حقوق بگیر ؛ کارگران ، کارمندان، معلمان ، پیشه وران چزء و بازنشستگان میشود، یکی از مهمترین عوامل رشد بیعدالتی و تعمیق نابرابری های اجتماعی تلقی می شود. اقتصاد دانان تورم را مالیات فقرا به ثروتمندان تعریف کرده اند و آن را جزء مهمترین عوامل گسترش فقر و بی عدالتی و شکاف طبقاتی دانسته اند. در رویکرد اجتماع محور سلامت اجتماعی ، تورم یکی از مهمترین عوامل آسیب رسان سلامت جامعی تلقی می شود. تورم امید و اطمینان به آینده را سلب می کند؛ فقرا را در تله فقر درگیر می کند و ثمرات دسترنج کارگران که همان حقوق و دستمزد آنان است را روز به روز بی ارزش تر می کند، رشد دائمی قیمت ها عدم کفاف درآمدها را به دنبال می آورد و اضطرار، بخشی از فقرا را به جرائم اجتماعی سوق می دهد و کودکانی که بجای تحصیل ناگزیر از مشارکت در کسب درآمد خانواده می شوند و پدیده هایی چون کودکان کار وکودکان خیابانی و متکدیان از کنار آن زاییده می شود و فحشاء فاجعه محتمل اضطرار می شود و چون دشتمزد کار شرافتمندانه کفاف هزینه های افزایش یابنده را نمی دهد، رشوه و زورگیری و دزدی مسلحانه رایج می شود ؛ و استرس اجتماعی ناشی از بی ثباتی و تغییرات روزانه قیمت ها ،جامعه را آسیب دیده و آسیب پذیر می کند و « سلامت » جامعه را سلب می کند. پدیده ای که اینک متعاقب شوک قیمتی ناشی از قانون هدفمندی یارانه ها شاهد آن هستیم ، طلیعه های نا مبارک سیاستی تورم زا است که سلامت اجتماعی را مستقیم و غیر مستقیم در معرض خطر قرار داده است. افزایش هزینه بیمارستان ها و مراکز درمانی توسط مسئولین مربوطه ۵۰-۳۰درصد برآورد شده است، قیمت دارو و تجهیزات پزشکی به دلیل افزایش قیمت نهاده های انرژی بالا رفته است و گزارش های موجود کاهش مصرف لبنیات و گوشت را سبد غذایی خانوارهای شهری و روستایی نشان می دهند.افزایش سهم هزینه های بهداشتی و درمانی در سبد هزینه خانوار، افزایش سهم پرداخت از جیب (OOP) و افزایش نابرابری در مشارکت مالی خانوار ها( FFCI ) و افزایش خانوارهای دچار هزینه های کمرشکن (Catastrophic ) سلامت ، که همه توسط گزارش های رسمی و نمایندگان مجلس و مسئولین مختلف مورد اذعان قرار گرفته است ، گویای این آسیب پذیری « سلامت جامعه» از سیاست های تورم زا می باشد. شواهد علمی نشان می دهد که آسیب های وارد شده به سلامت انسان ها در رویکرد اجتماع محور منحصر به عواقب بیرونی آنها(Externalities) نبوده ، بلکه عدم تعادل های اجتماعی، بی عدالتی ها ، پایمال شدن خقوق شهر وندی ، و اقتصاد تورمی ، منجر به ایجاد سطح پایداری از استرس با منشآ اجتماعی در افراد می شود. این نوع استرس ، بر خلاف استرس های بیولوژیک ، گذرا و موقتی نیستند و لذا مکانیسم های بیولوژیک مقابله با استرس حاد در مقابل آن کارآیی ندارند.در استرس اجتماعی (Social Stress) عامل استرس زا استمرار می یابد و به همین دلیل پدیده «استرس مزمن :Chronic Stress) رخ میدهد.در این حالت گلوکو کورتیکوئید های مهار کننده استرس در سطح پایداری ترشح می شوند و افزایش طولانی مدت سطح آنها ، عوارضی نظیر مصرفی طولانی مدت گلوکو کورتیکوئید ها را در بدن ایجاد می کند. این افراد در معرض افزایش دائمی میزان قند خون هستند و در طولانی مدت گرفتار دیابت می شوند. علاوه بر این سیستم ایمنی آنان تحت اثر استروئید های یادشده مهار می شود و بدین لحاظ مستعد ابتلاء به انواع بیماری های عفونی ویروسی و میکروبی خواهند بود. از آنجا نقش سیستم ایمنی در کنترل و مهار موتاسیون های نابجای سلولی بخوبی نشان داده شده است، و اختلال ایمونومدولاتور های اینترلوکین ۱A و ۱B , و TNFα و اینتر لوکین ۶ همراه با سرطانهای کبد ناشی از ابتلا به هپاتیت C و B و نیز سرطان های معده ناشی از ابتلا به هلیکوباکتر مشاهده شده است، استرس های اجتماعی از طریق ایجاد اختلال در سیستم ایمنی ، می توانند به عنوان یکی از فاکتورهای مستعد کننده برای ابتلاء به انواع سرطان ها محسوب گردند. براین اساس سلامت اجتماعی ، ارتباطات متقابلی با سلامت فردی برقرار می سازد و توجه به آن جزء لاینفکی از برنامه ریزی های نظام سلامت را تشکیل می دهد. ۲- رویکرد جامعه پذیری با تمرکز بر مهارت های فرد برای تعامل سالم با جامعه : در این رویکرد ، سلامت فردی دارای ابعاد جسمی ، روانی و اجتماعی تلقی می شود و «سلامت اجتماعی افراد » مورد توجه قرار می گیرد.در این رویکرد همان طور که اختلالات ارگانیک فرد باعث بیماری جسمی می شود و آسیب های روانی یا اختلالات نوروترانسمیتری افراد باعث فقدان سلامت روان می گردد ، فقدان مهارت درتعاملات موفق اجتماعی افراد نشانه عدم سلامت اجتماعی آنان تلقی می شود. بر این اساس افرادی که قدرت انعطاف پذیری در زندگی خود ندارند، زود خشمگین می شوند، در برابر ناملایمات کم طاقت هستند، پشتکار و اراده غلبه بر مشکلات را ندارند، سخن چین و دو بهم زن هستند، اهل غیبت و تهمت و دروغ هستند، کینه توز و بی گذشت هستند، خشونت طلب و بی انصافند و یا از فضیلت های اخلاقی بی بهره اند یا بلحاظ اجتماعی منزوی و پرخاشگر و نا منعطف هستند، به نسبت گرفتاری شان به این صفات و ویژگی ها ، از نظر اجتماعی « نا سالم » می باشند. در این رویکرد، برنامه ریزان سلامت، هم زمان با برنامه ریزی برای سلامت جسم و روان، باید برای تحقق سلامت اجتماعی افرادنیز برنامه ریزی نمایند وبدین منظور باید روی توانمد سازی اجتماعی و ارتقاء مهارت های ارتباطی افراد سرمایه گزاری کنند و آموزش های اجتماعی را به این جهت هدفگزاری نمایند. بخشی از حیطه های واقع در این رویکرد ، بطور کامل یا نسبی در انحصار حوزه سلامت قرار دارد. مهارت هایی نظیر « غلبه بر خشم » و « تاب آوری» از این گروه اند. بخش دیگری از حیطه های مرتبط با این رویکرد، نظیر راستگویی ، غیبت نکردن

ده صفتی که نشان دهنده عقل کامل و انسان سالم است. حدیث از پیامبراسلام (ص)

۱)  مردم به خیرتان امیدوار باشند.

۲)  مردم از شر شما در امان باشند.

 ۳) کار نیک دیگران را زیاد شمارید.

۴)  کار خوب خود را کم شمارید گرچه زیاد باشد.

۵)  در همه عمر از تحصیل علم  خسته نشوید.

۶)  از انجام خواسته های مردم خسته نشوید.

۷)  گمنامی را بیشتر از شهرت دوست داشته باشید.

۸ )  فقر در نظرتان بد نباشد.

 ۹)   به یک غذا اکتفا کنید.

۱۰)  از همه مهم‌تر اینکه همه را از خود بهتر بدانید. اگر آن شخص ظاهر بدی دارد، بگویید ان‌شاءالله باطن خوبی دارد.

حال دنیا را بپرسیدم من از فرزانه‌ای

حال دنیا را بپرسیدم من از فرزانه‌ای گفت یا آب است یا خاک است یا پروانه‌ای!

گفتمش احوال عمرم را بگو این عمر چیست ؟ گفت یا برق است یا باد است یا افسانه‌ای!

گفتمش اینها که می بینی چرا دل بسته اند؟ گفت یا خوابند یا مستند یا دیوانه‌ای!

گفتمش احوال عمرم را پس از مردن بگو؟ گفت یا باغ است یا نار است یا ویرانه‌ای!

ابوسعید ابوالخیر

نباید انتظار داشت یک ایده همیشه تازه و دست نخورده باقی بماند.شما برای پرورش ، گسترش یک ایده جدید و ثبت آن به نام خود مدت زمان محدودی در اختیار دارید.این نکته در زندگی صادق است در کارهای پژوهشی هم صادق است. استفاده از ایده سایرین همیشه باعث پیشرفت بشر بوده است اما آنچه ناپسند و مذموم است این است که نقش مولد ایده نادیده گرفته شود.

فرا رسیدن عید سعید فطر را به تمامی همکاران عزیز  تبریک عرض مینمایم. امیدوارم طاعات یکماهه مورد قبول پروردگار متعال واقع شود.

اگر همکاران گرامی به خاطر داشته باشند در یکی از جلسات اولیه در شروع نوشتن مقالات طرح ، بنده حدیثی را از مولای متقیان علی (ع)در جلسه ذکر کردم تا برای خودم و همکاران چراغ راهنمایی باشد برای تلاش بی وقفه و صبر و استقامت در رسیدن به نتیجه . چند روز پیش به طور اتفاقی وقتی دنبال فایلی می گشتم در فایلهایم این حدیث را یافتم احساس کردم شاید الان بیش از همیشه به آن نیاز داریم تا با توکل به خدا وند متعال و استمداد از ائمه معصومین (س) که همواره در مسیر این طرح ( و البته در تمام مسیر ها زندگی ) حامی مان بوده اند محکم و استوار تا رسیدن به نتیجه مطلوب و هدف غایی پیش برویم . به همین دلیل جهت یاد آوری به خودم و همکاران عزیزآن را در اینجا آوردم
حضرت علی (ع) می فرمایند:

الْعَمَلَ الْعَمَلَ، ثُمَّ النِّهَایَهَ النِّهَایَهَ، وَالاْاسْتِقَامَهَ الاِسْتِقَامَهَ، ثُمَّ الصَّبْرَ الصَّبْرَ، وَالْوَرَعَ الْوَرَعَ! «إِنَّ لَکُمْ نِهَایَهً فَانْتَهُوا إِلَى نِهَایَتِکُمْ»، وَ إِنَّ لَکُمْ عَلَماً فَاهْتَدُوا بِعَلَمِکُمْ، وَ إِنَّ لِلاْاسْلاَمِ غَایَهً فَانْتَهُوا إِلى غَایَتِهِ، وَاخْرُجُوا إِلَى اللهِ بِمَا افْتَرَضَ عَلَیْکُمْ مِنْ حَقِّهِ، وَ بَیَّنَ لَکُمْ مِنْ وَظَائِفِهِ. أَنَا شَاهِدٌ لَکُمْ، وَ حَجِیجٌ یَوْمَ الْقِیَامَهِ عَنْکُمْ.

بخشی از خطبه ۱۷۶ نهج البلاغه

عمل کنید، عمل کنید ; سپس به پایان رسانید، به پایان رسانید، اعتدال، اعتدال ; سپس شکیبایى، شکیبایى ; و پارسایى، پارسایى. (بدانید) براى شما پایان و مقصدى است ; خود را به آن برسانید و براى شما نشانه اى قرار داده شده; به وسیله آن راه را پیدا کنید و اسلام هدفى دارد به هدف آن برسید. با انجام دادن فرایضى که خدا بر شماست و وظایفى که براى شما تبیین کرده، حق او را ادا کنید که (اگر چنین کنید) من مدافع شما در روز قیامت خواهم بود!(ترجمه آیت الله مکارم شیرازی)

حضرت ایت الله مکارم شیرازی در شرح این خطبه می نویسد:

“این مراحل پنج گانه که امام(علیه السلام) در این گفتار کوتاه بیان فرموده است، در حقیقت عصاره برنامه سیر و سلوک الى الله و تکامل انسان مطرح شده است.”

خدا را شکر بالاخره بعد از چند روز این موضوع مورد توجه کسی قرار گرفت . ضمن تشکر از همکاران با پاسخ و بی پاسخ  امیدوارم این کم لطفی نسبت به مطالب مطرح شده ناشی از مشغله فراوان همکاران گرامی در نوشتن مقالات و تحلیل نتایج  بدست آمده از طرحها باشد.
ولی با توجه به ایام مبارک ذالحجه و لزوم توجه بیشتر به شناخت و تقویت سیستم دفاعی روح و روان در سایه برکات این ایام امیدوارم همکاران وقت کوچکی را به این موضوع اختصاص دهند و در تقویت این بحث همکاری نمایند.

بحث جالبی است که از زوایای مختلفی میشود به آن پرداخت، اولین چیزی که به ذهن میرسد شناخت است: برای حفظ سلامت روان باید آن را و همینطور عوامل آسیب رسان به آن را بشناسیم و همین شناخت خودش منشاء سلامت روح و رشد آن است (من عرف نفسه فقد عرف ربه).

ولی موضوعی که تذکرش به نظرم مهمتر می آید وجود تعادل و توازن در سیستم ایمنی و پاسخهای آن است، همانطور که به هم خوردن مثلا پاسخهای Th1/Th2 میتواند منجر به بیماری یا شرایط نامطلوب شود یا کم شدن و زیاد شدن بیش از اندازه هر یک از سلولها و ملکولها (در حدی که توسط بقیه قابل جبران نباشد)، عوارضی به دنبال دارد؛ باید در ارتباط با سلامت روان نیز حفظ تعادل را جدی بگیریم، یک بعد از وجود انسان (که دارای ابعاد وجودی متعدد و متنوعی است) را کاملا از یاد نبریم و بجایش جنبه های غیرمهم را جایگزین نکنیم. افراط و تفریط در هر زمینه ای زیانبار است و حفظ تعادل یا به عبارتی میانه روی خودش یک اصل است که البته در متون دینی هم دیده میشود که در همه زمینه ها حتی عبادات هم رعایت اعتدال توصیه شده است.

سالهاست که در شناخت سیستم ایمنی بدن جستجو می کنیم. حجم دانش و اطلاعات موجود در این زمینه بیش از حد تصور است. در تمام دنیا صد ها و هزاران نه ، بلکه میلیون ها محقق در رشته های مختلف علوم پایه و بالینی در تمامی حوزه های پزشکی تمام فکر خود را جهت شناخت هر چه بهتر و کاملتری از  پاسخ های سیستم دفاعی بدن در مقابل بیماریهایی که به جسم ما آسیب می رسانند  معطوف داشته اند . اینهمه تلاش می کنیم که میکروبها را بشناسیم ، چگونگی گریز آنها از چنگ سیستم ایمنی و راههای بدام انداختنشان را بدانیم ، سایر بلایای جانسوز این بدن خاکی و شیوه های تشخیص ، درمان و مقابله با آن را بیابیم. در پی یافتن واکسن برای هر بیماری نو ظهور جسمی هستیم تا جسم خود را در برابر آن واکسینه کنیم.

اینها همه برای حفظ و سلامت این بدن کوچک فانی که قرار است در خوشبینانه ترین حالت صد سال عمر بکند و البته شاید یک روز دیگر نیز باقی نباشد .

عنقریب است که از ما اثری باقی نیست                    جام بشکسته و می ریخته و ساقی نیست

ولی آنچه مسلم است بخش دیگر وجود انسان یعنی روح او همواره باقی است . به راستی در مورد بیماری های روح خود چه می دانیم؟ چقدر برای شناخت آنها تلاش می کنیم؟ اصلا به شناخت سیستم دفاعی روح خود در برابر این بیماریها هیچ فکر کرده ایم ؟ به واکسیناسیون خود در برابر حمله میکروبهای روحی اندیشیده ایم؟ و …

دوستان عزیز اگر اجازه دهید کمی هم در این مورد با هم بحث کنیم . با پاسخ خود به پیشرفت این بحث کمک کنید.